हाम्रो समाज एउटा सजीव प्रणाली हो, जसले हरेक व्यक्तिको जीवनमा गहिरो प्रभाव पार्दछ। हाम्रो पहिचान, सोच, र व्यवहार धेरै हदसम्म समाजको मूल्य, संस्कार, र मापदण्डहरूले निर्माण गरेको हुन्छ। व्यक्तिले आफूलाई स्वतन्त्र रूपमा कसरी परिभाषित गर्न खोजे पनि, समाजको प्रभावको दायरा र दबाब उसको जीवनमा झल्किन्छ। “समाजले जन्माएको म” शीर्षकले यसैको संकेत गर्दछ, जहाँ प्रत्येक व्यक्तिको पहिचानमा समाजको उपस्थितिलाई स्वीकार गर्न सकिन्छ। यो लेखले समाज र व्यक्तिको सम्बन्धलाई विश्लेषण गर्दै, व्यक्तिको पहिचान निर्माणमा समाजको भूमिकालाई गहिरो रूपमा उजागर गर्ने प्रयास गर्दछ।
समाजले प्रत्येक व्यक्तिलाई एक निश्चित नियम, संस्कार, र मापदण्डमा बाँधेर राख्दछ। बच्चादेखि नै हाम्रो चिन्तन समाजको परम्परागत ढाँचामा निर्माण गरिन्छ। उदाहरणका लागि, सामाजिक परम्पराले छोरा र छोरीबीचको भिन्नता र अपेक्षाहरूलाई प्रस्ट रूपमा परिभाषित गरेको हुन्छ। छोरालाई बलियो, सक्षम, र जिम्मेवार मान्ने जबकि छोरीलाई सहनशील, शालीन, र घरेलु भूमिकामा सन्तुष्ट राख्न खोज्ने हाम्रो समाजको विशेषता हो।
बाल्यकालदेखि नै समाजले प्रदान गर्ने मूल्यहरू, जस्तै सहनशीलता, इमानदारी, परिश्रम, आदर, आदि गुणहरू व्यक्तिमा प्रत्यारोपित हुन्छन्। हाम्रो आचरणमा समाजको निरन्तर उपस्थितिलाई समाजले निर्माण गरेका मूल्य र मापदण्डहरूले निरन्तर मोल्न र आकार दिन्छ। यसरी, समाजले आफ्नो भूमिका प्रष्ट रूपमा पूरा गरेर व्यक्तिलाई आफ्नो परिधिमा राख्न सफल हुन्छ।
स्वतन्त्रता र सीमा

समाजले व्यक्तिलाई स्वतन्त्रता प्रदान गरेजस्तो देखिए पनि, यस स्वतन्त्रताको सीमा धेरैपटक प्रस्ट नदेखिने तरिकाले निर्धारण गरिन्छ। व्यक्तिको विचार, निर्णय, र कार्यमा समाजको हस्तक्षेप रहिरहन्छ। समाजको नियमसँग सहमत नभएको खण्डमा व्यक्तिले असहज स्थिति झेल्नुपर्ने हुन्छ। उदाहरणका लागि, एउटा युवा समाजको आदर्श र नियममा ठिक नठहरिने करियरमा लाग्न चाहे भने, उसले परिवार, साथीभाइ र समाजको तिरस्कार सामना गर्नुपर्ने हुन्छ।
व्यक्तिको पहिचान स्वतन्त्र रूपमा निर्माण हुन पाउनु पर्ने भए तापनि, समाजको लगातारको हस्तक्षेपले उसलाई अनुकूल हुनेगरी आफ्नो पहिचान निर्माण गर्न बाध्य बनाउँछ। स्वतन्त्रता पाउनु र समाजको परिधिमा बसेर जीवन बाँच्नुबीचको द्वन्द्वले प्रत्येक व्यक्तिको मानसिकता र पहिचानमा गहिरो असर पार्दछ।

व्यक्तित्व विकासमा समाजको प्रभाव
समाजको प्रभावले व्यक्तिको जीवनका हरेक पक्षलाई छोएको हुन्छ। चाहे त्यो रुचि होस्, करियर चयन, निर्णयहरू होस्, वा जीवनशैली, समाजले तिनमा गहिरो प्रभाव पार्छ। बच्चादेखि नै परिवार र समाजले निर्माण गरेका सपनाहरू व्यक्तिमा आरोपित गरिन्छ, जसका कारण व्यक्तिले स्वतन्त्र रूपमा आफ्नो रुचि, क्षमता, र भविष्यलाई परिभाषित गर्न पाउँदैन।
साथै, परिवार, साथीभाइ, र अन्य सामाजिक सम्बन्धहरूको भूमिकाले पनि व्यक्तिको सोचाइ, विचार, र दृष्टिकोणमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दछ। उदाहरणका लागि, समाजको दबाबले धेरै युवालाई असल देखिने करियर रोज्न प्रेरित गर्छ, चाहे त्यो तिनको रुचि अनुसार नहुन पनि सक्छ। यसरी, व्यक्तिको आफ्नै इच्छाहरू र समाजको अपेक्षाहरूबीचको अन्तरले उसको पहिचानमा दुई ध्रुवीयतासँगको संघर्ष ल्याउँछ।
चुनौती र सङ्घर्ष
समाजले निर्धारित गरेका मापदण्डहरूमा फिट हुनका लागि हरेक व्यक्तिले निश्चित प्रकारका चुनौती र संघर्षहरूको सामना गर्नुपर्दछ। समाजले अपेक्षा गरेका आदर्शहरूमा फिट हुन, व्यक्तिले आफ्नो वास्तविक पहिचानलाई दबाउनुपर्ने स्थिति धेरै देखिन्छ। समाजले निर्धारण गरेका आदर्शहरू धेरैपटक यथार्थसँग मेल नखाने हुँदा, व्यक्तिले आफ्नो पहिचानलाई दबाएर समाजमा स्वीकार्यता खोज्नुपर्ने बाध्यता हुन्छ।
यसले आत्मपरिचय र सामाजिक अपेक्षाबीच एक प्रकारको द्वन्द्वको निर्माण गर्दछ। व्यक्तिलाई आफूलाई साँचो रुपमा प्रस्तुत गर्न मन लागे पनि, समाजको आलोचना र उसको अस्वीकृतिले धेरैपटक उसलाई रोक्दछ। समाजले थोपर्ने नियमहरूले व्यक्तिलाई बाँच्नका लागि एक ढाँचा मात्र होइन, बरु उसलाई समाजले अपेक्षा गरेका बाटोहरूमा हिँड्न अभिशप्त बनाउँछ।
समाजको आलोचना र सुधार
समाजले निर्माण गरेका केही नियम र परम्पराहरू समयअनुसार परिवर्तन गर्नु आवश्यक हुन्छ। समाजले निर्धारण गरेका मापदण्डहरू प्रायः समयअनुसार पुराना भइसकेका हुन्छन्, तर पनि हामी तिनमा अडिग रहन्छौँ। यसले समाजको संकीर्ण सोच र मानिसहरूमा परिवर्तनप्रतिको डरलाई देखाउँछ।
व्यक्तिले समाजमा सुधार ल्याउन प्रयास गर्दा, समाजले पहिलो चरणमा त्यसको विरोध गर्न सक्छ, तर एक व्यक्तिको इमानदार प्रयासले समाजमा सकारात्मक परिवर्तन ल्याउन सक्छ। उदाहरणका लागि, आधुनिक शिक्षाले महिलाको शिक्षा र करियरमा अग्रसर गराएपछि, समाजको दृष्टिकोणमा सुधार देखिएको छ। सुधारका लागि प्रत्येक व्यक्तिले सचेत प्रयास गरेमा, समाजलाई सही दिशा प्रदान गर्न सकिन्छ।
अन्त:
समाजको प्रभाव व्यक्तिको जीवनमा गहिरो जरा गाडेको छ, जसले हरेक व्यक्तिको पहिचानमा अमिट छाप छोड्दछ। समाजले दिएको शिक्षा, संस्कार, र मापदण्डहरूले व्यक्तिको जीवनलाई निर्देशित गर्दछ। तर, समाजले निर्माण गरेका केही नियमहरूले व्यक्तिलाई समाजमा स्वीकार्यता पाउने नाममा उसको वास्तविक पहिचानलाई दबाउन बाध्य बनाउँछ। समाजले व्यक्तिगत स्वतन्त्रतालाई आफ्नो सीमा भित्र राख्न खोजे पनि, व्यक्तिले आफ्नो आत्मनिर्णयको अधिकारलाई संरक्षण गर्नु पर्दछ।
समाजको सकारात्मक पक्ष भनेको उसले हाम्रो जीवनमा एकरुपता र सामूहिक भावना प्रदान गर्दछ। तर, उसको नकारात्मक पक्ष भनेको उसले व्यक्तिको स्वतन्त्रतामा अनावश्यक हस्तक्षेप गर्नु हो। अन्ततः, “समाजले जन्माएको म” मा समाज र व्यक्तिको सम्बन्धलाई सन्तुलित बनाउन आवश्यक छ। व्यक्तिले आफ्नो पहिचानको सम्मान र स्वतन्त्रतालाई कायम राख्दै समाजमा योगदान दिन सक्ने वातावरणको सृजना गर्नु आजको आवश्यकता हो।
