नेपालको वित्तीय क्षेत्र, जसमा बैंकिङ, बीमा, सहकारी संस्था, र वित्तीय सेवा प्रदायकहरू समेटिन्छन्, देशको आर्थिक विकासको मेरुदण्ड मानिन्छ। यी संस्थाहरूले प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रूपमा लाखौँलाई रोजगारी दिएका छन्। वित्तीय क्षेत्रको विस्तारसँगै दक्ष र अनुभवी जनशक्तिको आवश्यकता पनि बढेको छ। तर, कर्मचारीहरूको उच्च परिवर्तन दर र अन्य देशहरूमा रोजगारीका आकर्षणले रिटेन्सन चुनौतीपूर्ण बनेको छ।
नेपालका बैंक तथा वित्तीय संस्थाहरूले उच्च कर्मचारी परिवर्तन दरको सामना गरिरहेका छन्। तथ्याङ्क अनुसार, नेपाल राष्ट्र बैंकले सन् २०२३ मा गरेको प्रतिवेदनले देखाउँछ कि निजी क्षेत्रका बैंकहरूमा कर्मचारीहरूको वार्षिक परिवर्तन दर १०-१५% को हाराहारीमा रहेको छ। यसैगरी, विश्व बैंकले सन् २०२२ मा गरेको अध्ययनले दक्षिण एसियाली देशहरूमा पनि औसत कर्मचारी परिवर्तन दर १२% रहेको उल्लेख गरेको छ। यस्तै, ग्लोबल टेलेन्ट रिपोर्ट २०२३ का अनुसार ७०% कर्मचारीले कामको प्रगतिको सम्भावना नदेखेमा नयाँ अवसरहरूको खोजी गर्छन्।
कर्मचारी रिटेन्सनले संस्थाहरूलाई सञ्चालन खर्च घटाउन, दक्ष जनशक्तिको निरन्तरता कायम राख्न, र ग्राहक सेवाको गुणस्तर बढाउन मद्दत गर्दछ। रिपोर्टअनुसार, कर्मचारी गुमाउँदा नयाँ जनशक्तिलाई तालिम दिन ६ देखि ९ महिना बराबरको तलब बराबर खर्च हुन्छ। यसले कर्मचारी रिटेन्सनको महत्त्व अझ प्रस्ट्याउँछ। दीर्घकालीन रूपमा, राम्रो रिटेन्सन रणनीतिले संस्थाको प्रतिष्ठा र कर्मचारीको आत्मसन्तुष्टिलाई बलियो बनाउँछ।
४. अवसरहरू: नेपालका वित्तीय संस्थाहरूले कर्मचारी रिटेन्सनको विषयमा अवसरहरूलाई उपयोग गर्न सक्छन्:
प्रशिक्षण र विकास कार्यक्रमहरू: कर्मचारीहरूको सीप अभिवृद्धि कार्यक्रम, जसले उनीहरूलाई करियरको विकासमा सहयोग पुर्याउँछ।
लचिलो कामको समय: अध्ययनले देखाएको छ कि ६५% कर्मचारीले लचिलो समय भएमा उनीहरूको उत्पादकत्व र सन्तुष्टि बढ्छ।
प्रतिस्पर्धी तलब र बोनस: राम्रो तलब र प्रोत्साहनले कर्मचारीलाई संस्थामा बाँधेर राख्न मद्दत गर्छ।
कसरी रिटेन्सन गर्न सकिन्छ
कर्मचारी संलग्नता: निर्णय प्रक्रियामा कर्मचारीहरूको सहभागिता बढाउने। म्याकिन्सीको २०२२ को प्रतिवेदनअनुसार, उच्च संलग्नता भएका कम्पनीहरूमा ४१% कम कर्मचारी परिवर्तन दर हुन्छ।
सकारात्मक कार्य वातावरण: अध्ययनले देखाएको छ कि ८०% कर्मचारीहरूले राम्रो कार्य वातावरण भएमा दीर्घकालीन काम गर्न रुचाउँछन्।
तलब र प्रोत्साहन: तलबको नियमित समीक्षा र राम्रो प्रदर्शनमा बोनस तथा अन्य प्रोत्साहनले कर्मचारीको मनोबल बढाउँछ।
चुनौतीहरू
वैदेशिक आकर्षण: पछिल्लो रिपोर्टअनुसार, नेपाली श्रमिकमध्ये २५% भन्दा बढी विदेशमा आकर्षित हुन्छन्, जसले स्वदेशी संस्थाहरूलाई दक्ष जनशक्ति कायम राख्न कठिनाइ हुन्छ।
संसाधनको अभाव: साना र मध्यमस्तरीय संस्थाहरूले सीमित आर्थिक स्रोतका कारण प्रतिस्पर्धी सुविधाहरू दिन सक्दैनन्।
कैरियर प्रगतिको कमी: स्पष्ट करियर पथ नभएकोले कर्मचारीहरू दीर्घकालसम्म संस्थामा रहन प्रेरित हुँदैनन्।
समाधानहरू
नीतिगत सुधार: कर्मचारी हितका लागि नयाँ नीतिहरू र प्रोत्साहन कार्यक्रम ल्याउने।
संवादको वृद्धि: कर्मचारी र व्यवस्थापनबीच नियमित भेटघाट र छलफल।
लचिलो कार्य योजना: कामको समयलाई लचिलो बनाउँदै, घरबाट काम गर्ने सुविधा दिनु।
अन्ततः
नेपालको वित्तीय क्षेत्रले दीर्घकालीन सफलता पाउन रणनीतिक योजना आवश्यक छ। प्रशिक्षण कार्यक्रम, प्रतिस्पर्धी तलब, र सकारात्मक कार्य वातावरणजस्ता पहलहरू अपनाउनु पर्ने हुन्छ। दीर्घकालीन रूपमा, रिटेन्सन रणनीतिहरूले मात्रै वित्तीय संस्थाहरूलाई प्रतिस्पर्धी बनाउने र दक्ष जनशक्तिलाई रोक्न सकिनेछ। कर्मचारी रिटेन्सन रणनीति अपनाएर मात्र नेपालको वित्तीय क्षेत्रले संस्थागत स्थायित्व र दीर्घकालीन सफलता हासिल गर्न सक्छ।
प्रकाश बहादुर चन्द
पञ्चेश्वर गाउँपालिका -४ डुङ्गरा, बैतडी
