नेपालको ग्रामीण र शहरी क्षेत्रको विकासका लागि सडक निर्माण आवश्यक छ। तर, अव्यवस्थित र योजनाविहीन सडक कटानका कारण धेरै ठाउँमा वातावरणीय क्षति हुँदै आएको छ। यसले पानीका मुहान सुक्ने समस्यासँगै दीर्घकालीन रूपमा धेरै समस्याहरू निम्त्याएको छ।
दीर्घकालीन रूपमा खानेपानीको जटिल समस्या
अव्यवस्थित सडक कटानले गर्दा माटोको प्राकृतिक संरचना बिग्रन्छ। माटोको अपर्याप्त संरक्षणले पानीको स्रोतहरू ओभानो हुन थाल्छन्। जब प्राकृतिक संरचना नष्ट हुन्छ, भू-क्षय बढेर जलस्रोतमा असर पुर्याउँछ। यो समस्या विशेष गरी पहाडी क्षेत्रहरूमा प्रख्यात छ, जहाँ मूल सुक्ने क्रम तीव्र छ। यसले ग्रामीण क्षेत्रका मानिसहरूलाई खानेपानीका लागि टाढा हिँड्न बाध्य पार्दछ। खानेपानीको कमीले स्वास्थ्य समस्या, बालबालिकाको शिक्षामा अवरोध, र जीवनस्तरमा गिरावट ल्याउँछ।
वन विनाश
सडक कटानका क्रममा वन फँडानी हुने गर्छ। वनस्पतिको नष्ट हुनुका कारण जमिनको सतह कमजोर बन्छ र पानीको पुनर्भरणमा कमी आउँछ। वन विनाशले स्थानीय जैविक विविधतामा नकारात्मक असर गर्छ, जसले गर्दा पानीका मुहानहरू सुक्ने सम्भावना बढ्छ। वनस्पति हराएपछि माटोले पानी थाम्ने क्षमता गुमाउँछ र पानीको प्राकृतिक भण्डारण प्रणाली कमजोर हुन्छ।
विकाससँगै निम्तिएको आर्थिक समस्या
अव्यवस्थित विकासले दीर्घकालीन आर्थिक समस्याहरू निम्त्याउँछ। सडक निर्माणका क्रममा भएको माटोको कटानले जमिनको उत्पादनशीलता घटाउँछ, जसले कृषिमा निर्भर परिवारको आम्दानी घटाउँछ। खानेपानीका मुहान सुक्नाले ग्रामीण क्षेत्रका बासिन्दालाई वैकल्पिक पानीको स्रोत जुटाउन ठूलो खर्च गर्नुपर्छ। यसले समाजमा आर्थिक असमानता बढाउँछ। साथै, सडकमा आउने मर्मत खर्च र अन्य वातावरणीय क्षतिले दीर्घकालीन रूपमा अर्थतन्त्रमा नकारात्मक प्रभाव पार्दछ।
जलवायु परिवर्तनको मुख्य कारण
अव्यवस्थित सडक कटानले जलवायु परिवर्तनलाई पनि गति दिन्छ। वन फँडानीले वातावरणमा कार्बन डाइअक्साइडको मात्रा बढाउँछ। यसले गर्दा तापक्रममा वृद्धि हुने र वर्षा प्रणालीमा अनियमितता आउने सम्भावना रहन्छ। जमिनको संरचना बिग्रिनुले पानीको पुनर्भरण प्रक्रियामा अवरोध पुग्छ। यो परिपाटीले गर्दा स्थानीय जलवायु परिवर्तन हुन्छ र दीर्घकालीन रूपमा पानीका मुहानहरूको संरक्षण असम्भवजस्तै बन्छ।
दीर्घकालीन समाधान
अव्यवस्थित सडक कटानका असरहरूलाई कम गर्न निम्न उपायहरू अवलम्बन गर्न सकिन्छ:
सडक निर्माणमा पूर्व-आयोजनाको महत्त्व: योजनाबद्ध रूपमा वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन गरेर मात्र सडक निर्माण कार्य अघि बढाउनुपर्छ। यसले भू-क्षय रोक्न र पानीका मुहानहरूको संरक्षणमा सहयोग पुर्याउँछ।
वन संरक्षण र पुनःरोपण: सडक निर्माणपछि वनस्पतिको पुनःरोपणले वातावरणीय सन्तुलन कायम राख्न मद्दत गर्छ। वनको संरक्षणले माटोको संरक्षण र जलस्रोतको पुनर्भरणमा महत्वपूर्ण योगदान पुर्याउँछ।
स्थानीय समुदायको सहभागिता: सडक निर्माणमा स्थानीय समुदायलाई संलग्न गराई वातावरणीय प्रभावबारे सचेत गराउनुपर्छ। यसले उनीहरूलाई दीर्घकालीन संरक्षणका उपायहरूमा सहकार्य गर्न उत्प्रेरित गर्छ।
प्राविधिक मार्गनिर्देशन: सडक कटानमा विशेषज्ञहरूले प्राविधिक निर्देशन दिएर कटानको प्रक्रिया सुरक्षित र वातावरणमैत्री बनाउनुपर्छ। जल निकासको व्यवस्थापन गर्न र भू-क्षय रोक्न उचित प्राविधिक उपायहरू अवलम्बन गरिनुपर्छ।
पुनर्भरण प्रणाली सुधार: वर्षातको पानीलाई जमिनमा पुनर्भरण गराउन सिँचाइ प्रणाली र अन्य पुनर्भरण उपायहरू अवलम्बन गरिनुपर्छ।
समग्रमा, विकास निर्माण कार्यलाई वातावरणीय सन्तुलनका साथ अघि बढाउनुपर्छ। त्यसो गर्दा मात्रै हामीले दीर्घकालीन रूपमा पानीका मुहानहरूको संरक्षण गर्न सक्नेछौँ र समाजमा स्वस्थ र सुरक्षित जीवनस्तरको प्रत्याभूति दिन सक्नेछौँ।
