डम्मर सर: एक प्रेरणादायी गुरु र मार्गदर्शक

नेपालको सामाजिक संरचना र सांस्कृतिक मूल्याङ्कनमा शिक्षकलाई सधैं अत्यन्त उच्च स्थानमा राखिएको छ। परम्परागत सोचमा गुरुलाई जीवनका मार्गदर्शक र भगवान समेत मानिन्छ, किनभने शिक्षकमाथि ज्ञान र मूल्य प्रदान गर्ने महत्वपूर्ण जिम्मेवारी हुन्छ। ‘गुरु ब्रह्मा, गुरु विष्णु, गुरु देवो महेश्वरः’ भन्ने श्लोकले पनि यसै सांस्कृतिक दृष्टिकोणलाई पुष्टि गर्छ। यसले स्पष्ट पार्छ कि शिक्षक केवल विषयगत ज्ञान दिने व्यक्ति मात्र होइनन्; उनीहरू विद्यार्थीको सोच, नैतिक मूल्य र भविष्य निर्माणमा सक्रिय भूमिका निभाउने प्रेरक गुरु हुन्। शिक्षालाई समाजको मेरुदण्ड मान्नुको वास्तविक अर्थ शिक्षकको योगदानको महत्त्व बुझिनु हो, जसले समग्र सामाजिक विकासमा स्थायी प्रभाव पार्दछ।

सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालय, दार्चुला बहुमुखी क्याम्पसका अङ्ग्रेजी विषयका आदरणीय गुरु उपप्राध्यापक डम्मर सिंह साउद सर यस दृष्टिकोणमा असल शिक्षकको प्रतिमूर्ति मानिनुहुन्छ। उहाँको शिक्षण शैली केवल विषयवस्तु प्रस्तुत गर्नेमा सीमित छैन; उहाँ विद्यार्थीको जीवन अनुभव, आलोचनात्मक सोच, र व्यक्तिगत क्षमतासँग जोडेर शिक्षा दिनुहुन्छ। यसले कक्षामा सृजनात्मक सोच, आत्मविश्वास र सक्रिय सहभागिता उत्पन्न गर्छ। उहाँको व्यक्तित्व, समर्पण र योगदानले विद्यार्थीको ज्ञान र जीवन-दृष्टिकोणमा सकारात्मक प्रभाव पार्ने मात्र नभई विश्वविद्यालयको शैक्षिक गुणस्तर वृद्धिमा समेत महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। यसै आधारमा डम्मर सरलाई असल शिक्षकको उत्कृष्ट उदाहरणका रूपमा चिनिन्छ।

पहिलो भेट र पहिलो प्रेरणा

डम्मर सरसँग मेरो पहिलो भेट क्याम्पसको पहिलो सेमेस्टरमा अङ्ग्रेजी कक्षामा भएको थियो। प्रारम्भमा मैले अङ्ग्रेजी विषयलाई अन्य धेरै साथीहरू जस्तै चुनौतीपूर्ण र जटिल ठानेकी थिएँ। तथापि, सरको शिक्षण शैलीको सरलता र प्रभावकारिताले मेरो दृष्टिकोणमा मूलभूत परिवर्तन ल्यायो। उहाँले विषयलाई केवल व्याकरण वा साहित्यमा सीमित राख्नुको सट्टा त्यसलाई विद्यार्थीको जीवन र वास्तविक अनुभवसँग सम्बन्धित गरेर पढाउनुहुन्छ। यस प्रकारको दृष्टिकोणले विषयलाई बुझ्न सजिलो बनाउँछ र विद्यार्थीको मनमा रुचि तथा सक्रिय सहभागिता उत्पन्न गर्छ।

विशेषगरी, जटिल विषयवस्तुहरुलाई जीवनका यथार्थ उदाहरणहरूसँग जोडेर प्रस्तुत गर्नु उहाँको शिक्षण कला हो। यसले विद्यार्थीहरूलाई केवल पाठ्यपुस्तकका नियमहरू सम्झन बाध्य पार्ने होइन, तर तिनलाई व्यवहारमा प्रयोग गर्न सक्षम बनाउँछ। उहाँको कक्षामा पाठ्यक्रमको ज्ञानसंगसँगै जीवन बुझ्ने कला सिकाइन्छ। यस्तो शिक्षण शैलीले विद्यार्थीमा आलोचनात्मक सोच, तर्क क्षमता र आत्मविश्वास विकास गर्न मद्दत गर्दछ, जसले दीर्घकालीन रूपमा शैक्षिक र व्यक्तिगत विकासमा सकारात्मक प्रभाव पार्छ।

सिकाइमा अन्तरक्रियात्मकता र विद्यार्थीमैत्री वातावरण

डम्मर सरको कक्षाकोठा सधैं जीवन्त र अन्तरक्रियात्मक रहन्छ, जहाँ प्रत्येक विद्यार्थी निष्क्रिय श्रोता मात्र होइन, सक्रिय सहभागीको रूपमा अनुभव प्राप्त गर्छन्। उहाँले कक्षामा प्रश्न सोध्ने, विचार प्रस्तुत गर्ने, र वादविवाद गर्ने अवसर प्रदान गर्नुहुन्छ, जसले विद्यार्थीमा आत्मविश्वास र स्वतन्त्र सोचको विकास गर्छ। यस्तो शिक्षण शैलीले विद्यार्थीलाई केवल ज्ञान ग्रहण गर्ने स्तरमा सीमित राख्दैन, बरु तिनीहरूलाई सक्रिय रूपमा सिक्न, विश्लेषण गर्न, र आफ्नो विचारलाई स्पष्ट रूपमा व्यक्त गर्न प्रोत्साहित गर्छ।

अधिकांश शिक्षकले मात्र परीक्षा र अंक प्राप्तिमा केन्द्रित रहँदा, डम्मर सरले शिक्षा र शिक्षणको दृष्ट्रिकोण फरक राख्नुभएको छ। उहाँले आलोचनात्मक सोच, तर्कशक्ति, र आत्मअनुशासनलाई शिक्षाको मुख्य उद्देश्यका रूपमा स्थापित गर्नुभएको छ। यसले विद्यार्थीलाई दीर्घकालीन दृष्टिले सक्षम बनाउँछ, जसले न केवल कक्षाकोठामा, बरु जीवनका विभिन्न परिस्थितिमा पनि निर्णय लिन र चुनौती सामना गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ। उहाँको यो दृष्टिकोणले शिक्षा र व्यक्तित्व विकासबीचको सम्बन्धलाई स्पष्ट र प्रभावकारी बनाउँछ।

प्रतिभा पहिचान र प्रोत्साहन गर्ने अद्वितीय क्षमता

डम्मर सरको सबैभन्दा प्रेरणादायी विशेषता भनेको विद्यार्थीहरूमा लुकेर रहेका प्रतिभा र क्षमताहरूलाई सहजै पहिचान गर्ने असाधारण क्षमता हो। उहाँ कुनै पनि विद्यार्थीको क्षमता सानो वा अल्पमहत्त्वपूर्ण भनि हेर्नुहुन्न। बरु प्रत्येक विद्यार्थीमा रहेका अनौठा गुण र सम्भावनालाई मूल्यांकन गरी तिनलाई प्रोत्साहन गर्नुभर्छ। कक्षामा कसैको लेखनमा मौलिकता देखेमा उहाँ त्यसलाई विशेष महत्व दिनुहुन्छ भने भाषणकला वा संवाद कौशल उत्कृष्ट हुने विद्यार्थीलाई नेतृत्व र प्रस्तुति अवसर प्रदान गर्नुहुन्छ।

उहाँको यो दृष्टिकोणले विद्यार्थीहरूलाई केवल ज्ञान हासिल गर्न मात्र होइन, आत्मविश्वास र मौलिक सोच विकास गर्न प्रेरित गरेको छ। वादविवाद, लेखन, साहित्य, नेतृत्व र सार्वजनिक बोल्ने सीपमा विद्यार्थीहरूले प्रगति गर्नु उहाँको शिक्षण शैलीको प्रत्यक्ष परिणाम हो। यसले देखाउँछ कि डम्मर सरको शिक्षण केवल विषयगत ज्ञानमा सीमित छैन, बरु विद्यार्थीको सम्पूर्ण व्यक्तित्व विकास र दीर्घकालीन सफलता सुनिश्चित गर्न केन्द्रित छ।

जीवन कौशल र मूल्यहरूको सिकाइ

शिक्षणको वास्तविक उद्देश्य केवल किताबको ज्ञान हस्तान्तरण गर्नु मात्र होइन, जीवन जिउने कला र मूल्यहरूको शिक्षा दिनु पनि हो। यस सन्दर्भमा डम्मर सर एक आदर्श शिक्षकको प्रतिमूर्ति हुनुहुन्छ। उहाँले हामीलाई असफलतालाई डरको रूपमा होइन, अवसरको रूपमा लिन सिकाउनुहुन्छ। उहाँको शिक्षण शैलीले स्पष्ट पार्छ कि जीवनमा चुनौतीहरू अवश्य आउँछन्, तर तिनलाई अवसरमा बदल्ने क्षमता नै वास्तविक शिक्षा हो। यस दृष्टिकोणले विद्यार्थीमा आत्मविश्वास र जोखिम लिने साहस विकास गर्छ, जसले दीर्घकालीन रूपमा व्यक्तिगत र व्यावसायिक जीवनमा सकारात्मक प्रभाव पार्दछ।

डम्मर सरको कक्षामा सकारात्मक सोच, धैर्यता, र नैतिक मूल्यहरूको महत्त्व निरन्तर चर्चा गरिन्छ। उहाँ केवल विषयगत ज्ञानमा सीमित रहनुहुन्न, बरु विद्यार्थीलाई जीवनको मार्गदर्शन गर्ने शिक्षकको भूमिकामा रहनुहुन्छ। यसरी उहाँको शिक्षणले केवल ज्ञान दिने मात्र होइन, जीवनमा सही निर्णय लिन, चुनौतीको सामना गर्न, र सकारात्मक दृष्टिकोण कायम राख्न सक्षम बनाउँछ। उहाँको यो दृष्टिकोणले शिक्षा र व्यक्तित्व विकासबीचको अन्तरसम्बन्धलाई स्पष्ट र प्रभावकारी बनाउँछ।

विश्वविद्यालय र क्याम्पसको शैक्षिक योगदान

डम्मर सरको योगदान केवल कक्षाकोठासम्म सीमित छैन; उहाँले दार्चुला बहुमुखी क्याम्पस र सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयको शैक्षिक स्तर उकास्न निरन्तर प्रयास गर्दै आउनुभएको छ। उहाँले विश्वविद्यालयका विभिन्न गतिबिधिहरूमा सक्रिय सहभागिता जनाउनुहुन्छ र नीति निर्माण प्रक्रियामा विचार प्रस्ताव गर्नुहुन्छ। यस प्रकारको समर्पित भूमिका केवल प्रशासनिक दृष्टिकोणमा नभई शैक्षिक सुधार र दीर्घकालीन विकासका लागि समेत महत्वपूर्ण छ।

उहाँका लेख, अनुसन्धान र सुझावहरूले विश्वविद्यालयलाई शैक्षिक दृष्टिले सशक्त बनाउनेमा ठुलो योगदान पुर्याएका छन्। उहाँका विचार र अनुसन्धानले शिक्षण–अध्ययनको वातावरणलाई गुणस्तरीय, आधुनिक र विद्यार्थीमैत्री बनाउने दिशामा मार्गदर्शन गरेका छन्। डम्मर सर केवल शिक्षक मात्र नभई शैक्षिक सुधार र संस्थागत उन्नतिको प्रेरक शक्ति पनि हुनुहुन्छ।

आत्मानुशासन र प्रेरणादायी व्यक्तित्व

डम्मर सरको व्यक्तिगत जीवनशैली र अनुशासन स्वयंमा एक प्रेरणा हुन्। समयपालन, मेहनत, र आत्मनिष्ठा उहाँको व्यक्तित्वका मुख्य विशेषताहरू हुन्, जसले विद्यार्थीहरूमा आदर्श बनाउने काम गर्दछ। उहाँले आफ्नो व्यवहार र कार्यशैलीमार्फत केवल विषयगत ज्ञान मात्र होइन, जीवनका वास्तविक मूल्यहरू पनि सिकाउनुहुन्छ। उहाँलाई प्रत्यक्ष देख्दा नै मेहनत, लगनशीलता र सकारात्मक सोचको महत्त्व बुझ्न सकिन्छ, जसले विद्यार्थीलाई आत्मसुधार र व्यक्तिगत विकासतर्फ प्रेरित गर्दछ।

उहाँले विद्यार्थीलाई मात्र सिकाउने होइन, आफैं पनि निरन्तर सिक्ने प्रक्रिया अपनाउनुहुन्छ। आजीवन शिक्षण र आत्मविकासमा उहाँको दृढ विश्वासले शिक्षा केवल कक्षाकोठासँग सीमित छैन, बरु जीवनभरको अभ्यास र अध्ययन हो भन्ने कुरा प्रस्ट पार्छ। यस दृष्टिकोणले विद्यार्थीहरूलाई ज्ञानमा सशक्त बनाउनुका साथै, निरन्तर सुधार र आत्मसुधारको महत्त्व पनि सिकाउँछ।

असल शिक्षकको पहिचान

डम्मर सरले हामीलाई स्पष्ट रूपमा देखाउनुभएको छ कि असल शिक्षक हुनु केवल पठनपाठनमा दक्ष हुनु मात्र होइन, विद्यार्थीहरूको सम्पूर्ण व्यक्तित्व विकासमा सक्रिय र लगनशील हुनु हो। उहाँको शिक्षण दृष्टिकोणले विद्यार्थीहरूलाई केवल विषयगत ज्ञानमा मात्र होइन, सामाजिक र व्यक्तिगत जीवनका विभिन्न पक्षमा सक्षम बनाउने काम गरेको छ। उहाँ भन्नुहुन्छ, “शिक्षकको भूमिका बहुआयामिक र दीर्घकालीन प्रभाव पार्ने हुनुपर्छ”।

उहाँले सिकाउनुभएको सीपहरू जस्तै आलोचनात्मक सोच, समस्या समाधान, आत्मअनुशासन, र नेतृत्व विकास कक्षाकोठामा मात्र सीमित छैनन्, बरु जीवनका प्रत्येक पाटामा प्रयोग हुने योग्यताहरू हुन्। यस दृष्टिकोणले विद्यार्थीहरूलाई व्यक्तिगत निर्णय लिन, चुनौतीको सामना गर्न र जिम्मेवार नागरिकको रूपमा विकास हुन प्रोत्साहित गर्दछ। डम्मर सरको शिक्षण शैलीले शिक्षा र व्यक्तित्व विकासबीचको सम्बन्धलाई स्पष्ट र सशक्त बनाएको छ।

विद्यार्थीमाथिको गहिरो प्रभाव

उहाँको शिक्षण शैली र मार्गदर्शनले म मात्र होइन, धेरै विद्यार्थीहरूको जीवनमा गहिरो परिवर्तन ल्याएको छ। उहाँले विद्यार्थीहरूको प्रतिभा पहिचान गरी त्यसलाई विकास गर्न प्रोत्साहित गर्नुहुन्छ, जसले उनीहरूलाई नयाँ अवसरहरू खोज्न र आफैंलाई अझ सशक्त बनाउन सहयोग पुर्‍याउँछ। यस दृष्टिकोणले विद्यार्थीमा आत्मविश्वास र सक्रिय सहभागिताको भावना जगाउँछ, जसले दीर्घकालीन रूपमा व्यक्तिगत र शैक्षिक विकासमा सकारात्मक प्रभाव पार्छ।

उहाँका सल्लाह र प्रेरणाले विद्यार्थीहरूलाई केवल शैक्षिक रूपमा मात्र होइन, सामाजिक रूपमा पनि आत्मनिर्भर र जिम्मेवार नागरिक बन्न मद्दत गरेको छ। डम्मर सरको व्यवहार र दृष्टिकोणले शिक्षक केवल पेशा होइन, समाजसेवा र भविष्य निर्माणको पवित्र कर्म हो भन्ने प्रस्ट पार्छ। यसले विद्यार्थीहरूलाई जीवनका वास्तविक मूल्यहरू र जिम्मेवारीको महत्त्व बुझ्न प्रेरित गर्दछ।

गुरु–शिष्य सम्बन्धको गहिराइ

नेपाली संस्कृतिमा गुरु र शिष्यबीचको सम्बन्ध अत्यन्तै पवित्र र सम्माननीय मानिन्छ। डम्मर सरले यस परम्परालाई अझ सशक्त र जीवन्त बनाउनु भएको छ। उहाँ शिक्षक मात्र होइन, अभिभावक सरह पनि हुनुहुन्छ, जसले विद्यार्थीको व्यक्तिगत र शैक्षिक दुबै पक्षमा निरन्तर मार्गदर्शन र सहयोग प्रदान गर्नुहुन्छ। यस प्रकारको समर्पणले विद्यार्थीमा विश्वास र आत्मविश्वास विकास गर्न मद्दत गर्दछ।

उहाँले सधैं हामीलाई हौसला दिनुहुन्छ, प्रोत्साहन गर्नुहुन्छ र भविष्यप्रति आशावादी बन्न प्रेरित गर्नुहुन्छ। यसरी उहाँले गुरु-शिष्य सम्बन्धलाई केवल शैक्षिक आदानप्रदानमा सीमित नराखी, प्रेम, सम्मान, र विश्वासको आधारमा मजबुत बनाउनु भएको छ। यस दृष्टिकोणले विद्यार्थीलाई न केवल शिक्षा प्राप्तिमा सक्षम बनाउँछ, तर जीवनभरको मार्गदर्शनमा पनि स्थायी प्रभाव पार्दछ।

सामाजिक जिम्मेवारी र योगदान

उहाँले शिक्षणलाई केवल रोजगारीको साधन नभई सामाजिक जिम्मेवारीको रूपमा लिएको दृष्टिकोणले उहाँको व्यक्तित्वलाई विशेष बनाएको छ। शिक्षण पेशाले मात्र होइन, समाजलाई नैतिक रूपमा सुदृढ बनाउने र चेतनशील नागरिक उत्पादन गर्ने जिम्मेवारी बोक्छ भन्ने मान्यता उहाँमा पाइन्छ। त्यसैले उहाँले आफ्नो कर्तव्यलाई औपचारिक कक्षाभित्र सीमित नराखी क्याम्पस र समाजका विभिन्न गतिविधिहरूमा सक्रिय रूपमा संलग्न हुनु, उहाँको जिम्मेवार र प्रगतिशील सोचको परिचायक हो। यस प्रकारको सहभागिताले उहाँलाई विद्यार्थी मात्र नभई सम्पूर्ण समाजको लागि प्रेरणाको स्रोत बनाएको छ।

त्यसैगरी, उहाँका विचार र क्रियाशीलताले समाजमा चेतना फैलाउने महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ। सामाजिक, शैक्षिक वा सांस्कृतिक विषयमा उहाँले प्रस्तुत गर्ने दृष्टिकोणहरूले व्यक्तिहरूलाई जागृत बनाउने काम गरेको छ, जसले उहाँलाई शिक्षक मात्र नभई समाजका नैतिक र बौद्धिक नेतृत्वकर्ताका रूपमा स्थापित गराएको छ। समाजलाई मार्गदर्शन गर्ने क्षमता, शैक्षिक दक्षता र नैतिक आचरणको कारण उहाँ जस्ता शिक्षकहरू नेतृत्वदायी भूमिकामा हुनु आवश्यक देखिन्छ। यसरी हेर्दा, उहाँको योगदान शिक्षण पेशाको मर्यादा अभिवृद्धि गर्ने र समाजलाई सही दिशातर्फ डोर्याउने महत्वपूर्ण आधार बनेको छ।

आजीवन सिकाइ र अनुसन्धानप्रतिको लगाव

डम्मर सरको अनुसन्धान र निरन्तर सिकाइप्रतिको लगाव उहाँको शैक्षिक व्यक्तित्वको मुल आधार हो। शिक्षणलाई स्थिर ज्ञानको प्रसार मात्र नभई निरन्तर परिष्कृत र अद्यावधिक हुनुपर्ने प्रक्रिया ठान्नु, उहाँको दूरदर्शी सोचलाई प्रष्ट देखाउँछ। विभिन्न अनुसन्धान, लेखन र प्रशिक्षण कार्यक्रममा सक्रिय सहभागिता जनाउनु भनेको व्यक्तिगत उन्नति मात्र नभई समग्र शैक्षिक गुणस्तर वृद्धिमा योगदान दिनु हो भन्ने धारणा उहाँले स्थापित गर्नुभएको छ। यसले उहाँलाई साधारण शिक्षकभन्दा भिन्न बनाई, खोजमूलक र असल गुरुमाथि समाजले राख्ने अपेक्षालाई पूरा गर्ने क्षमता प्रदान गरेको छ।

त्यसैगरी, निरन्तर सिकाइमा जोड दिनु उहाँको शैक्षिक दृष्टिकोणको व्यावहारिक प्रमाण हो। नयाँ प्रविधि, विधि र दृष्टिकोणसँग आफूलाई जोडेर उहाँले विद्यार्थीहरूलाई पनि समयानुकूल शिक्षणमा संलग्न हुन प्रेरित गर्नु, वर्तमान शिक्षण परिपाटीलाई सुदृढ पार्ने महत्वपूर्ण योगदान हो। यसरी आफ्नो ज्ञान अद्यावधिक गर्दै अरूलाई समेत अद्यावधिक गराउने कार्यले उहाँलाई मात्र नभई सम्पूर्ण शैक्षिक समुदायलाई लाभान्वित बनाएको छ। तसर्थ, अनुसन्धान र निरन्तर सिकाइप्रतिको यो प्रतिबद्धता डम्मर सरलाई जिम्मेवार, खोजीमुखी र आदर्श गुरुका रूपमा स्थापित गर्ने प्रमुख आधार बनेको छ।

निष्कर्ष

आदरणीय गुरु डम्मर सिंह साउद सरको व्यक्तित्वलाई हेर्दा उहाँ एक साधारण शिक्षक मात्र नभई मूल्य, अनुशासन र प्रेरणाका स्रोतको रूपमा स्थापित हुनुहुन्छ भन्ने स्पष्ट हुन्छ। उहाँको शिक्षण शैली, आत्मनिष्ठा र समर्पणले विद्यार्थी मात्र होइन, सम्पूर्ण शैक्षिक वातावरणलाई नै सकारात्मक दिशातर्फ उन्मुख बनाएको छ। कक्षाकोठाभित्रको ज्ञान हस्तान्तरणदेखि लिएर विश्वविद्यालय र समाजसम्मको सक्रिय योगदानले उहाँलाई एक असल गुरुका रूपमा पहिचान दिलाएको छ। विशेषगरी, उहाँले दिनुभएको शिक्षा र जीवनदर्शन अहिलेका लागि मात्र नभई दीर्घकालीन प्रेरणाको आधार बन्न सक्ने खालका छन्, जसले विद्यार्थीलाई जीवनपर्यन्त उपयोगी हुने व्यवहारिक ज्ञान र दृष्टिकोण दिन्छ।

त्यसैगरी, एक गुरुले विद्यार्थीको जीवनमा पार्ने प्रभावलाई पूर्ण रूपमा शब्दमा उतार्न असम्भव भए पनि डम्मर सर जस्ता गुरुहरूको मार्गदर्शन पाउनु विद्यार्थीहरूको लागि असाधारण सौभाग्य हो। उहाँको प्रेरणा, अनुशासन र ज्ञानप्रतिको प्रतिबद्धताले विद्यार्थीहरूलाई मात्र होइन, भविष्यका पुस्ताहरूलाई समेत उज्यालो मार्ग देखाउनेछ भन्ने कुरा निर्विवाद छ। उहाँको योगदान र समर्पणलाई हृदयदेखि सम्मान गर्नु उचित मात्र होइन, आवश्यक पनि छ। यसरी हेर्दा, डम्मर सरको शैक्षिक यात्रा व्यक्तिगत सीमाभन्दा पर समाज र राष्ट्रकै बौद्धिक प्रगतिको दिशामा प्रेरणादायी योगदानका रूपमा स्थापित भएको छ।

– लेखक बसन्ती बोहरा सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालय दार्चुला बहुमुखी क्याम्पसकी विद्यार्थी हुन् ।