काठमाडौँ — मौसमी प्रणाली बंगालको खाडीमै रोकिएपछि नेपाल आउने मनसुनी प्रणाली अवरुद्ध भएको छ । मनसुन पछि धकेलिँदा देशैभर तापक्रम बढिरहेको छ ।
जल तथा मौसम पूर्वानुमान महाशाखाका मौसमविद् मीनकुमार अर्यालका अनुसार यतिबेला बंगालको खाडी हुँदै जलवाष्पयुक्त वायु आइसक्नुपर्थ्यो । ‘जलवाष्पयुक्त वायुको प्रवाह भएको भए बादल लाग्थ्यो र धेरथोर वर्षा हुन्थ्यो,’ उनले कान्तिपुरसित भने, ‘त्यसो हुँदा तापक्रम घट्न पनि सहयोग पुग्थ्यो ।’ मनसुनी प्रणाली उत्तरतिर सर्दै आएपछि मनसुनी गतिविधि सुरु हुन्छ । ‘मनसुनी गतिविधिका लागि प्रणाली नै सर्नुपर्ने हुन्छ,’ उनले भने, ‘त्यो भएको छैन, बंगालकै खाडी आसपासमा मनसुन ‘ट्र्याप’ भएको छ ।’
महाशाखाका वरिष्ठ मौसमविद् वरुण पौडेलका अनुसार पश्चिमी वायुको प्रभावलाई दक्षिणपूर्वी वायुले विस्थापित गर्न सके मात्र मनसुन सुरु हुन मद्दत पुग्छ । ‘अहिले पश्चिम वायु नै प्रभावकारी देखिएको छ,’ उनले भने, ‘अरेबियाली सागरमा ‘वायु’ नामको आँधी आएका कारण पनि मनसुनी गतिविधि प्रवेशमा ढिलाइ भएको हो ।’ बंगालको खाडी र अरब सागर वरिपरि न्यूनचापीय प्रणाली विकास भएका कारण मनसुनी गतिविधि अघि बढेको छैन । एक/दुई दिनमा आँधी जमिनतिर सर्दै गएपछि मनसुनी गतिविधिका लागि सहज वातावरण बन्ने आकलन गरिएको छ ।
पौडेलका अनुसार भारतमा पनि यतिबेला सबैतिर मनसुन सक्रिय भइसक्नुपर्नेमा केरला र तमिलनाडु आसपासमै अडकिएको छ । बंगलादेशमा केही दिनदेखि मनसुन सुरु भएको छ । मनसुनी गतिविधि रोकिएर आकाशमा बादल बन्न नपाएपछि काठमाडौंसहित देशभर तापक्रम बढिरहेको छ । काठमाडौंमा यो साता ३३.५ डिग्रीसम्म तापक्रम रेकर्ड भएको छ । आइतबार भने ३२.५ मा घटेको छ । पश्चिम नेपालतिर तापक्रम ४० डिग्री नाघिसकेको छ ।
सामान्यतया नेपालमा जेठ अन्तिम साता (जुन १०) मा मनसुन सुरु हुने भए पनि केही वर्षयता धकेलिरहेको छ । अझै चार–पाँच दिन मनसुन प्रवेश गर्ने छाँट छैन । ‘भारतको सिक्किमतिर दुई–तीन दिनमा मनसुन प्रवेश गर्ने सम्भावना देखिएको छ,’ मौसमविद् अर्यालले भने, ‘त्यसपछि बल्ल ताप्लेजुङ, इलाम हुँदै मनसुन प्रवेश हुन सक्छ ।’
अहिले मनसुन भारतको मध्यभागतिरै अलमलिएको छ । सामान्यतया जुन १ मा केरलामा र त्यसको १० दिनपछि (१० जुन/जेठ २७) पूर्वी भाग हुँदै नेपाल प्रवेश गर्छ । काठमाडौं विश्वविद्यालयमा मौसम विज्ञानका अध्यापक वरिष्ठ मौसमविद् मणिरत्न शाक्यले पनि पछिल्ला वर्ष मनसुन पछाडि धकेलिँदै गएकाले सुरु हुने मिति नै हेरफेर गर्नुपर्ने टिप्पणी गरे । ‘मनसुन ५ देखि १० दिनपछि धकेलिने गरेको छ,’ शाक्यले भने, ‘यो वर्ष पनि त्यस्तै सम्भावना छ ।’
दक्षिण एसियाली जलवायु दृष्टिकोण मञ्च (सास्कोफ) को डेढ महिनाअघि काठमाडौंमा भएको सम्मेलनले यस वर्ष नेपालमा पूर्वी भागमा औसतभन्दा कम मनसुनी वर्षा हुने आकलन गरेको छ । मध्य र पश्चिमी भागमा भने औसत वर्षा हुने अनुमान गरिएको छ । मनसुन सुरु हुनुअघि दक्षिण एसिया क्षेत्रका मौसमविद् मनसुनसम्बन्धी साझा दृष्टिकोण बनाउन सन् २०१० देखि भेला हुने गरेका छन् ।
-कान्तिपुर
